Profesjonalna

Porażenie nerwu twarzowego (łac. paralysis nervi facialis) to schorzenie charakteryzujące się osłabieniem lub całkowitym paraliżem mięśni mimicznych twarzy, spowodowanym uszkodzeniem nerwu twarzowego (nervus facialis). Może ono mieć różne przyczyny, w tym infekcje wirusowe (np. półpasiec, wirus opryszczki), urazy mechaniczne, powikłania po zabiegach chirurgicznych czy schorzenia neurologiczne, takie jak udar mózgu.

Przyczyny porażenia nerwu twarzowego

Do porażenia nerwu twarzowego może dojść na skutek różnych czynników, takich jak:

• Idiopatyczne porażenie Bella – najczęstsza postać porażenia nerwu twarzowego, o nieznanej etiologii, często przypisywana reaktywacji wirusa opryszczki,
• Infekcje wirusowe – wirusy, takie jak opryszczki (HSV-1), półpaśca (VZV) czy Epstein-Barr, mogą prowadzić do zapalenia i obrzęku nerwu,
• Urazy mechaniczne – np. złamania kości skroniowej, urazy głowy, uszkodzenia jatrogenne po zabiegach chirurgicznych,
• Guzy mózgu i podstawy czaszki – nowotwory mogą uciskać nerw i prowadzić do stopniowego osłabienia jego funkcji,
• Udar mózgu – może powodować centralne porażenie nerwu twarzowego, charakteryzujące się osłabieniem dolnej części twarzy po stronie przeciwnej do ogniska udaru,
• Choroby autoimmunologiczne – np. stwardnienie rozsiane czy zespół Guillaina-Barrégo mogą prowadzić do neuropatii twarzowej,
• Czynniki metaboliczne – cukrzyca zwiększa ryzyko neuropatii nerwu twarzowego.

Rodzaje i inne nazwy porażenia nerwu twarzowego

Porażenie nerwu twarzowego może występować w różnych postaciach:
1. Porażenie Bella – najczęstsza, samoistna postać porażenia nerwu twarzowego, o nieznanej przyczynie. Jest to schorzenie o nagłym początku, charakteryzujące się jednostronnym osłabieniem lub paraliżem mięśni mimicznych twarzy. Choć dokładna etiologia nie jest znana, wielu badaczy sugeruje, że może być związane z reaktywacją wirusa opryszczki (HSV-1) w zwojach nerwowych, co prowadzi do zapalenia i obrzęku nerwu twarzowego. Porażenie Bella często ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni lub miesięcy, ale w niektórych przypadkach wymaga intensywnej rehabilitacji i terapii farmakologicznej.
2. Porażenie obwodowe – obejmuje całą jedną stronę twarzy i jest związane z uszkodzeniem nerwu na poziomie poza ośrodkowym układem nerwowym. Charakteryzuje się całkowitym osłabieniem lub paraliżem mięśni twarzy po stronie uszkodzenia, co prowadzi do niemożności zamknięcia oka, opadania kącika ust oraz trudności w jedzeniu i mówieniu. W przeciwieństwie do porażenia centralnego, w porażeniu obwodowym objawy dotyczą zarówno górnej, jak i dolnej części twarzy. Przyczynami mogą być infekcje wirusowe, urazy mechaniczne, nowotwory lub choroby autoimmunologiczne. Rehabilitacja obejmuje ćwiczenia mięśni twarzy, masaż, elektrostymulację oraz terapię farmakologiczną wspomagającą regenerację nerwu.

5. Zespół Melkerssona-Rosenthala – rzadka, przewlekła choroba neurologiczna o nieznanej etiologii, charakteryzująca się triadą objawów: nawracającym porażeniem nerwu twarzowego, obrzękiem twarzy (najczęściej wargi górnej lub dolnej) oraz językiem geograficznym (bruzdowatym). Choroba ma tendencję do nawrotów i może prowadzić do trwałego obrzęku twarzy. Przyczyny zespołu Melkerssona-Rosenthala nie są do końca poznane, choć sugeruje się podłoże autoimmunologiczne lub genetyczne. Leczenie obejmuje terapię przeciwzapalną, kortykosteroidy oraz fizjoterapię w celu redukcji obrzęków i poprawy funkcji nerwu twarzowego.

Objawy porażenia nerwu twarzowego

Porażenie nerwu twarzowego objawia się:

• Asymetrią twarzy,
• Opadaniem kącika ust,
• Niemożnością zamknięcia oka (objaw Bella),
• Utrudnionym mówieniem i jedzeniem,
• Osłabieniem lub brakiem czucia w obszarze unerwionym przez nerw twarzowy,
• Nadwrażliwością na dźwięki (hiperakuzja),
• Zaburzeniami wydzielania śliny i łez.

Rehabilitacja i fizjoterapia w porażeniu nerwu twarzowego

Rehabilitacja porażenia nerwu twarzowego wymaga kompleksowego podejścia, a jednymi z kluczowych metod terapeutycznych są terapia manualna oraz terapia mięśniowo-powięziowa. Ich celem jest przywrócenie prawidłowego napięcia tkanek, poprawa ukrwienia oraz zmniejszenie ewentualnego ucisku na nerw twarzowy. Zastosowanie technik manualnych oraz powięziowych może wspomóc regenerację nerwu i przyspieszyć powrót funkcji mięśni mimicznych.

Nerw twarzowy może ulec uciskowi przez tkanki miękkie, w tym przez powięź, co może prowadzić do jego dysfunkcji i pogorszenia regeneracji. Ucisk nerwu może występować w różnych miejscach jego przebiegu, zwłaszcza:

• W okolicy otworu rylcowo-sutkowego, gdzie nerw wychodzi z czaszki,
• W obrębie ślinianki przyusznej, przez którą przechodzi,
• W obszarze mięśni podżuchwowych oraz skroniowych, które mogą powodować napięcia prowadzące do kompresji nerwu.

Terapia manualna i terapia powięziowa mają na celu zmniejszenie napięcia w tych strukturach, poprawę ukrwienia i ułatwienie regeneracji nerwu. Techniki stosowane w rehabilitacji obejmują:

• Delikatne mobilizacje tkanek miękkich w celu zmniejszenia napięcia w obrębie nerwu twarzowego,
• Techniki powięziowe, mające na celu poprawę elastyczności powięzi otaczającej nerw,
• Masaż tkanek głębokich w okolicy żuchwy, skroni i szyi, co może przyczynić się do redukcji objawów porażenia.

Włączenie tych metod do terapii może przyspieszyć powrót funkcji nerwu twarzowego i poprawić komfort pacjenta.

Fizjoterapia pacjentów z porażeniem nerwu twarzowego ma na celu przywrócenie funkcji mięśni mimicznych oraz stworzenie warunków do lepszej i szybszej regeneracji nerwu. Proces rehabilitacji oprócz wspomnianej terapii manualnej i terapii mięśniowo-powięziowej, obejmuje również inne metody terapeutyczne, dostosowane do przyczyny i stopnia uszkodzenia nerwu, do których należą:

2. Pinoterapia

Pinoterapia lub pinopresura, jako element terapii odruchowej, znajduje zastosowanie w rehabilitacji porażenia nerwu twarzowego. Metoda ta polega na stymulacji określonych punktów na ciele za pomocą specjalnych pinów, co wpływa na układ nerwowy i mięśniowy. W przypadku porażenia nerwu twarzowego pinoterapia może wspomagać przywracanie funkcji mięśni mimicznych poprzez poprawę ukrwienia, regulację napięcia mięśniowego oraz aktywację neuroplastyczności. Jest to szczególnie przydatne w połączeniu z innymi formami terapii.

3. Ćwiczenia mięśni twarzy

Regularne wykonywanie ćwiczeń poprawia kontrolę nad mięśniami twarzy, stymuluje regenerację nerwu oraz zapobiega jego nieprawidłowemu wzrostowi. Do podstawowych ćwiczeń należą:

• Marszczenie czoła,
• Unoszenie brwi,
• Zamykanie i otwieranie oczu,
• Szeroki uśmiech,
• Nadymanie policzków,
• Gwizdanie i cmokanie.

4. Masaż twarzy

Masaż ma na celu poprawę ukrwienia tkanek, zapobieganie przykurczom mięśniowym oraz redukcję obrzęków. Może być wykonywany przez fizjoterapeutę lub samodzielnie przez pacjenta. Zaleca się stosowanie delikatnych ruchów głaskania, rozcierania i ugniatania.

5. Elektrostymulacja

Zabiegi elektrostymulacji polegają na zastosowaniu impulsów elektrycznych w celu pobudzenia mięśni twarzy. Metoda ta pomaga zapobiegać zanikowi mięśni oraz wspiera regenerację nerwu.

6. Kinesiotaping

Plastry kinesiotapingu są stosowane do wspomagania mięśni i poprawy ich funkcji. Poprawiają one przepływ limfy, co redukuje obrzęki i wspiera regenerację nerwu.

7. Hydroterapia i ciepłolecznictwo

Stosowanie ciepłych okładów, kąpieli czy sauny może poprawić krążenie krwi, co sprzyja regeneracji nerwu. Zaleca się także delikatne okłady z wilgotnego ciepła na obszar twarzy.

8. Farmakoterapia i suplementacja

W niektórych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie leków przeciwzapalnych, kortykosteroidów lub leków przeciwwirusowych (np. w przypadku infekcyjnego podłoża porażenia). Suplementacja witaminami z grupy B, zwłaszcza B1 i B12, wspomaga regenerację nerwu.

9. Terapia logopedyczna

Porażenie nerwu twarzowego może powodować trudności w mowie i połykaniu. Logopeda pomaga w nauce prawidłowej artykulacji oraz ćwiczeniach wspomagających pracę języka i mięśni twarzy.

Czas trwania rehabilitacji i rokowania

Proces rehabilitacji może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od stopnia uszkodzenia nerwu, przyczyny, czasu od wystąpienia objawów do momentu rozpoczęcia fizjoterapii oraz zastosowanych metod terapeutycznych. Odpowiednio dobrane techniki rehabilitacyjne, takie jak terapia manualna, PNF, ćwiczenia mięśni twarzy, elektrostymulacja czy kinesiotaping, mogą przyspieszyć powrót funkcji nerwu i poprawić komfort pacjenta. W większości przypadków pacjenci odzyskują pełną sprawność, choć w ciężkich przypadkach może dojść do trwałych deficytów neurologicznych.