Profesjonalna

Zespół górnego otworu klatki piersiowej (TOS, ang. Thoracic Outlet Syndrome) to grupa schorzeń wynikających z ucisku struktur nerwowo-naczyniowych przechodzących przez górny otwór klatki piersiowej. Obejmuje ucisk na splot ramienny, tętnicę podobojczykową oraz żyłę podobojczykową, co może prowadzić do różnorodnych objawów neurologicznych i naczyniowych.

Przyczyny zespołu TOS

Przyczyny zespołu górnego otworu klatki piersiowej mogą być wrodzone lub nabyte. Do czynników wrodzonych należą:

• Obecność żebra szyjnego (dodatkowe żebro występujące u niektórych osób, które może powodować ucisk na struktury naczyniowo-nerwowe),
• Nieprawidłowa budowa pierwszego żebra,
• Anatomiczne warianty mięśni (np. hipertrofia mięśnia pochyłego przedniego i środkowego).

Do przyczyn nabytych zalicza się:

• Nieprawidłową postawę ciała, która prowadzi do przykurczów mięśniowych i ucisku na struktury nerwowo-naczyniowe. Przewlekłe garbienie się, wysunięcie głowy do przodu oraz długotrwałe utrzymywanie ramion w nieprawidłowej pozycji (np. przy pracy biurowej, prowadzeniu pojazdu czy używaniu telefonu) mogą powodować skrócenie mięśni piersiowych, nadmierne napięcie mięśni pochyłych i czworobocznego, a także osłabienie mięśni grzbietu. Te zmiany doprowadzają do zwężenia przestrzeni dla struktur nerwowo-naczyniowych i mogą nasilać objawy TOS,
• Przewlekłe mikrourazy spowodowane powtarzającymi się ruchami rąk. Chodzi o sytuacje, w których długotrwałe i jednostajne ruchy ramion prowadzą do przeciążenia mięśni i tkanek otaczających struktury nerwowo-naczyniowe w górnym otworze klatki piersiowej. Dotyczy to zwłaszcza osób wykonujących pracę wymagającą częstego unoszenia rąk (np. sportowców, fryzjerów, muzyków) lub długotrwałego korzystania z klawiatury i myszy komputerowej (pracowników biurowych). Takie przeciążenia mogą prowadzić do stanów zapalnych, obrzęków i zwężenia przestrzeni dla nerwów oraz naczyń krwionośnych, co w konsekwencji powoduje objawy TOS,
• Pourazowe zmiany kostne i blizny po urazach (np. po wypadkach komunikacyjnych, upadkach),
• Guzy i inne patologiczne zmiany w okolicy otworu klatki piersiowej.

Objawy zespołu TOS

Objawy zespołu górnego otworu klatki piersiowej różnią się w zależności od rodzaju ucisku. Istnieją trzy główne typy TOS:

Diagnostyka zespołu TOS

Diagnostyka TOS opiera się na szczegółowym wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz badaniach obrazowych i funkcjonalnych. Kluczowe testy kliniczne to:

1. Test Adsona – jego celem jest prowokacja utraty tętna na tętnicy promieniowej poprzez sprowokowanie potencjalnego ucisku pęczka naczyniowego w górnym otworze klatki piersiowej,
2. Test Roosa (test prowokacyjny) – celem testu jest prowokacja uczucia osłabienia i niedokrwienia kończyn górnych poprzez ich ustawienie powodujące zamknięcie przepływu tętnicy podobojczykowej z jednoczesnym wykonywaniem ruchów zaciskania i otwierania rąk.
3. Test Wrighta – składa się z dwóch etapów. Polega na odwiedzeniu i uniesieniu ramienia pacjenta w celu sprawdzenia zaniku tętna lub wystąpienia objawów neurologicznych.

W badaniach obrazowych stosuje się:

• USG Doppler, angiografię lub flebografię do oceny naczyń,
• Rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografię komputerową (CT) w celu oceny struktur anatomicznych,
• Elektromiografię (EMG) w celu oceny funkcji nerwów.

Leczenie zespołu TOS

Leczenie zespołu górnego otworu klatki piersiowej (TOS) może być zachowawcze lub chirurgiczne, w zależności od stopnia zaawansowania choroby. Rehabilitacja prowadzona przez doświadczonego fizjoterapeutę, szczególnie w przypadkach neurogennych, jest kluczowa i stanowi podstawę leczenia zachowawczego. Główne cele rehabilitacji obejmują:

• Poprawę postawy ciała poprzez korekcję ustawienia głowy, barków i kręgosłupa,
• Redukcję napięcia mięśniowego w obrębie mięśni pochyłych, piersiowych i dźwigaczy łopatki,
• Poprawę ruchomości i elastyczności struktur otaczających górny otwór klatki piersiowej,
• Wzmacnianie osłabionych mięśni grzbietu, mięśni stabilizujących łopatkę i mięśni głębokich szyi,
• Poprawę funkcji nerwowo-mięśniowej poprzez ćwiczenia neuromobilizacyjne,
• Zmniejszenie bólu i objawów neurologicznych poprzez techniki terapii manualnej, masaż i mobilizację tkanek miękkich,
• Edukację pacjenta w zakresie ergonomii pracy oraz strategii unikania przeciążenia struktur nerwowo-naczyniowych.

Typowe metody fizjoterapeutyczne stosowane w leczeniu TOS to:

• Terapia manualna – mobilizacja i manipulacja stawów kręgosłupa szyjnego, obręczy barkowej oraz żeber,
• Terapia tkanek miękkich i powięzi – szczególnie dla mięśni piersiowych, pochyłych oraz mięśnia czworobocznego,
• Neuromobilizacje – mają na celu poprawę ruchomości struktur nerwowych oraz ich relacji z otaczającymi tkankami,
• Ćwiczenia wzmacniające – skupiające się na stabilizacji łopatki i wzmacnianiu mięśni grzbietu,
• Ćwiczenia oddechowe – poprawiające biomechanikę oddychania i redukujące napięcie mięśniowe.

Do pozostałych metod leczenia zachowawczego należy leczenie farmakologiczne (niesteroidowe leki przeciwzapalne, miorelaksanty, leki przeciwbólowe) oraz modyfikacja stylu życia, do której należy unikanie czynności prowokujących objawy i poprawa ergonomii pracy.

Leczenie chirurgiczne stosuje się w ciężkich przypadkach i może obejmować:

• Usunięcie żebra szyjnego,
• Przecięcie mięśnia pochyłego,
• Rekonstrukcję naczyń krwionośnych w przypadku zaawansowanych zmian tętniczych lub żylnych.

Wdrożenie odpowiedniej fizjoterapii może znacząco zmniejszyć objawy TOS i poprawić jakość życia pacjentów, często eliminując konieczność interwencji chirurgicznej.