Profesjonalna

Problemy i choroby stawu skroniowo-żuchwowego – przyczyny, objawy i leczenie

Staw skroniowo-żuchwowy (SSŻ) jest jednym z najczęściej używanych stawów w ludzkim ciele – odpowiada za ruchy żuchwy, takie jak mówienie, żucie, ziewanie czy połykanie. Jego skomplikowana budowa oraz nieustanna aktywność sprawiają, że jest on szczególnie narażony na różnego rodzaju dysfunkcje i schorzenia. Problemy w obrębie tego stawu są często niediagnozowane lub błędnie przypisywane innym jednostkom chorobowym, co może prowadzić do przewlekłych dolegliwości bólowych i znacznego pogorszenia jakości życia.

Budowa i funkcja stawu skroniowo-żuchwowego

Staw skroniowo-żuchwowy (TMJ – temporomandibular joint) jest stawem maziówkowym, który łączy kość skroniową czaszki z żuchwą. Jego głównym elementem ruchomym jest głowa żuchwy, która przemieszcza się w zagłębieniu zwanym dołem stawowym. Pomiędzy tymi strukturami znajduje się krążek stawowy – elastyczna struktura zbudowana z chrząstki włóknistej, która działa jak amortyzator i zapewnia płynność ruchów. Do ruchów zachodzących w stawie skroniowo-żuchwowym należy odwiedzenie żuchwy (otwieranie ust), przywiedzenie żuchwy (zamykanie ust), protrakcja zuchwy (wysuwanie), retrakcja żuchwy (cofanie) oraz ruchy truzji (boczne).

Przyczyny problemów ze stawem skroniowo-żuchwowym

Do najczęstszych przyczyn dysfunkcji SSŻ należą:

1. Bruksizm (zgrzytanie zębami) – Powszechna, często nieuświadomiona przypadłość, szczególnie nasilająca się nocą. Prowadzi do nadmiernego napięcia mięśni żucia i przeciążenia stawu.
2. Wady zgryzu i nieprawidłowości zębowe – Nieprawidłowe ustawienie zębów może powodować nierównomierne obciążenie stawu, co sprzyja jego zużyciu i stanom zapalnym.
3. Urazy i mikrourazy – Nagłe uderzenia, przeciążenia lub przewlekłe napięcia mięśniowe (np. związane ze stresem) mogą doprowadzić do uszkodzeń struktur stawowych.
4. Choroby reumatyczne – Takie jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy toczeń rumieniowaty układowy, które atakują również stawy skroniowo-żuchwowe.
5. Czynniki psychosomatyczne i stres – Stres prowadzi do wzmożonego napięcia mięśniowego, co może skutkować przeciążeniem SSŻ.

Najczęstsze jednostki chorobowe stawu skroniowo – żuchwowego (SSŻ):

1. Zapalenie torebki stawowej/błony maziowej – Jest to stan zapalny samej torebki stawowej i tkanek otaczających TMJ, zwłaszcza bogato unerwionych i unaczynionych, znajdujących się na zewnątrz torebki stawowej. Ból pojawia się podczas obciążania stawu i w czasie badania palpacyjnego. Żucie i gryzienie jest bolesne. W przewlekłym zapaleniu torebki stawowej może dojść do jej zwłóknienia. Zaburzenie to może występować łącznie z innymi typowymi dysfunkcjami stawu skroniowo-żuchwowego, ale może być także odrębnym schorzeniem. Przyczyn zapalenia torebki stawowej/błony maziowej upatruje się w przebytych mikrourazwch lub markourazach. Mikrourazy TMJ oraz otaczających go tkanek pojawiają się podczas zachowań parafunkcyjnych, takich jak zaciskanie zębów, zgrzytanie, żucie gumy, obgryzanie ołówków. Do makrourazu dochodzi w wyniku zadziałania dużej siły, np. podczas uderzenia w szczękę lub podczas zabiegu chirurgicznego.

2. Zwłóknienie torebki stawowej – Schorzenie to charakteryzuje się zmniejszeniem zakresów ruchu w stawie skroniowo-żuchwowym z powodu zrostów, które ograniczają rozciągliwość torebki stawowej. Wśród przyczyn zwłóknienia torebki stawowej wymienia się przewlekłe stany zapalne, przebyty uraz, unieruchomienie, problemy krążka stawowego.

3. Zaburzenia mięśniowe – Zaburzenia mięśni biorących odział w żuciu najczęściej pojawiają się w przebiegu bolesnych stanów zwiększonego ich napięcia, które mogą przerodzić się w stany zapalne ścięgien. Badanie palpacyjne, żucie i gryzienie wywołuje ból. Może występować niewłaściwa trajektoria ruchu podczas otwierania i zamykania żuchwy. Problemy w mięśniach biomechanicznie związanych ze stawem skroniowo-żuchwowym mogą występować samodzielnie lub występować z innymi dysfunkcjami stawu TMJ. Do najczęstszych przyczyn tych zaburzeń należą zachowania parafunkcjonalne.

4. Hipermobilność – Nadmierny zakres ruchomości w stawie skroniowo-żuchwowym, podczas której może występować przeskakiwanie i trzeszczenie. Hipermobilność może przebiegać bezobjawowo, z wyjątkiem sytuacji, gdy jest ona połączona z zapaleniem torebki stawowej/błony maziowej.

5. Przemieszczenia krążków stawowych w stawie skroniowo-żuchwowym (SSŻ) – to jedno z najczęstszych zaburzeń tego stawu, które mogą prowadzić do bólu, ograniczonej ruchomości żuchwy oraz charakterystycznych trzasków i przeskakiwania. Wyróżnia się kilka rodzajów przemieszczeń krążka stawowego:

• Przemieszczenie krążka z redukcją (z trzaskiem) – jest to najczęstsza postać przemieszczenia krążka SSŻ. Krążek przemieszcza się do przodu w stosunku do głowy żuchwy, ale podczas ruchu otwierania ust wraca na swoje miejsce, czemu towarzyszy charakterystyczny trzask. Objawy mogą obejmować ból, uczucie „przeskakiwania” w stawie i czasowe blokowanie ruchów żuchwy. W miarę postępu problemu trzaski mogą stać się rzadsze, a ruchomość żuchwy może być coraz bardziej ograniczona,
• Przemieszczenie krążka bez redukcji (zablokowanie stawu) – w tym przypadku krążek pozostaje trwale przemieszczony i nie wraca na swoje miejsce podczas ruchu żuchwy. Brak charakterystycznego trzasku, ale pacjent odczuwa ograniczenie otwierania ust (często do ok. 25-30 mm, podczas gdy norma to 40-50 mm). Może to prowadzić do chronicznego bólu stawu, trudności w żuciu oraz asymetrii ruchów żuchwy. W niektórych przypadkach organizm adaptuje się do nowej pozycji krążka, co zmniejsza ból, ale utrwala dysfunkcję stawu,
• Przemieszczenie boczne lub przyśrodkowe krążka – rzadziej występujące typy przemieszczeń, w których krążek przesuwa się na bok lub do środka stawu. Mogą powodować asymetryczne ruchy żuchwy, trzaski, ból oraz dyskomfort w okolicach SSŻ. Często są trudniejsze do zdiagnozowania, ponieważ objawy mogą być mniej oczywiste niż w przypadku przemieszczenia przedniego,
• Przemieszczenie tylne krążka – bardzo rzadkie schorzenie, w którym krążek przesuwa się do tyłu, za głowę żuchwy. Może powodować ograniczoną możliwość zamknięcia ust oraz uczucie „zablokowania” w pozycji otwartej. Często wiąże się z urazami lub nieprawidłowymi nawykami ruchowymi żuchwy.

6. Do innych dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego należy zapalenie w stawie TMJ oraz stany po operacyjnym leczeniu stawu skroniowo-żuchwowego.

Rehabilitacja stomatologiczna w leczeniu stawu skroniowo – żuchwowego obejmuje kompleksowe podejście, które zawiera:

1. Terapie manualną – techniki poprawiające ruchomość stawu skroniowo-żuchwowego oraz wpływające na dysk stawowy. Terapia manualna zawiera techniki wewnątrzustne i zernatrzustne,
2. Terapia tkanek miękkich – techniki rozluźniające mięśnie oraz tkanki miękkie. Terapia odbywa się w oparciu o techniki pracy wewnątrzustnej, jak i zewnątrzustnej,
3. Ćwiczenia relaksacyjne i proprioceptywne – pomagające pacjentowi świadomie kontrolować napięcie mięśniowe,
4. Kinezyterapia – specjalistyczne ćwiczenia ruchowe poprawiające funkcję stawu skroniowo-żuchwowego oraz jego stabilizację,
5. Terapia powięziowa – techniki pracy na strukturach mięśniowych i powięziowych w celu redukcji napięcia,
6. Techniki oddechowe i relaksacyjne – mające na celu redukcję stresu, który jest jedną z głównych przyczyn bruksizmu i bruksomanii,
7. Stosowanie szyn relaksacyjnych – zalecane przez stomatologa lub ortodontę, aby chronić zęby przed nadmiernym ścieraniem,
8. Edukacja pacjenta – nauka poprawnych nawyków i technik samodzielnego rozluźniania mięśni.

Problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym są częstsze, niż mogłoby się wydawać, i nierzadko pozostają niezdiagnozowane przez długie miesiące. Ból głowy, uszu czy szyi może mieć swoje źródło właśnie w dysfunkcji tego niewielkiego, ale niezwykle ważnego stawu. Kluczowe jest szybkie rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia – najlepiej interdyscyplinarnego, z udziałem lekarzy, fizjoterapeutów, stomatologów i psychologów. Dzięki temu możliwe jest skuteczne złagodzenie objawów i poprawa komfortu życia pacjenta.