Zespół pasma biodrowo – piszczelowego (ITBS)

Zespół pasma biodrowo – piszczelowego (Iliotibial Band Syndrome, ITBS) to jedno z najczęstszych przeciążeniowych schorzeń występujących w okolicy bocznej części kolana. Jest to dolegliwość o charakterze zapalno-bólowym, która może znacznie ograniczyć aktywność fizyczną, a w niektórych przypadkach nawet całkowicie ją uniemożliwić. Najczęściej dotyka biegaczy długodystansowych, kolarzy, triathlonistów, a także osoby uprawiające sporty siłowe i fitness, w których dochodzi do powtarzalnych ruchów zgięcia i wyprostu kolana. ITBS rozwija się stopniowo, a jego główną przyczyną jest przewlekłe przeciążenie mechaniczne oraz nieprawidłowa biomechanika kończyny dolnej. W przeciwieństwie do nagłych urazów, ITBS rzadko pojawia się nagle, lecz zazwyczaj jest wynikiem kumulacji mikrourazów spowodowanych tarciem pasma biodrowo-piszczelowego o kłykieć boczny kości udowej podczas ruchu kolana.

Patofizjologia

Zespół pasma biodrowo – piszczelowego (Iliotibial Band Syndrome, ITBS) powstaje na skutek wielokrotnego, cyklicznego tarcia pasma biodrowo-piszczelowego o kłykieć boczny kości udowej w czasie zgięcia i wyprostu kolana, szczególnie w zakresie od 20° do 30° zgięcia, który jest najbardziej newralgiczny. W tym zakresie dochodzi do przesuwania się pasma nad wypukłością kostną, co w warunkach przeciążeniowych prowadzi do mikrourazów. Powtarzający się ruch powoduje mechaniczne drażnienie i ucisk struktur leżących pod pasmem, w tym kaletki maziowej (bursa), co może skutkować stanem zapalnym, bólem i obrzękiem. Dodatkowo przewlekły stres mechaniczny może prowadzić do zmian degeneracyjnych w samym paśmie oraz zaburzeń napięcia mięśniowego w jego obrębie i okolicznych grupach mięśniowych. Należy również zwrócić uwagę na wtórny efekt skrócenia i przykurczu pasma biodrowo-piszczelowego, który może pogłębiać patomechanikę poprzez zwiększenie napięcia bocznego uda, co z kolei nasila siły ścinające w obrębie stawu kolanowego. Skrócenie pasma pogarsza jego elastyczność, zaburza długość mięśniową oraz ogranicza zakres ruchomości biodra i kolana, utrudniając pełne wyprostowanie lub zgięcie kończyny dolnej. Dlatego terapia ukierunkowana na przywrócenie prawidłowej długości i elastyczności ITB stanowi istotny element leczenia.

Objawy

Główne objawy ITBS obejmują:

• Ból po bocznej stronie kolana, który pojawia się w trakcie aktywności (np. biegania, schodzenia po schodach).
• Czasami obrzęk i tkliwość w okolicy bocznej kolana.
• Uczucie „strzelania” lub przeskakiwania pasma w okolicy bocznej kolana.

Czynniki ryzyka

1. Nadmierna pronacja stopy – prowadząca do rotacji wewnętrznej kończyny dolnej i zwiększonego napięcia ITB.
2. Różnica długości kończyn dolnych – powodująca kompensacyjne przeciążenia struktur bocznych uda.
3. Osłabienie mięśni pośladkowych – zwłaszcza m. pośladkowego średniego, skutkujące niestabilnością miednicy i nadmierną pracą ITB.
4. Brak elastyczności oraz przykurcz pasma biodrowo-piszczelowego – co zwiększa siły ścinające w stawie kolanowym oraz zmniejsza zdolność ITB do amortyzacji obciążeń.
5. Zbyt szybkie zwiększanie intensywności treningów bez odpowiedniego przygotowania siłowo–elastycznościowego.

Fizjoterapia zespołu pasma biodrowo – piszczelowego (ITBS):

1. Terapia manualna – Fizjoterapeuci stosują techniki mobilizacji tkanek oraz stawów w celu poprawy zakresu ruchu i zmniejszenia napięcia. Mobilizacje miednicy i odcinka lędźwiowego mają na celu przywrócenie prawidłowej mechaniki ciała.
2. Terapia tkanek miękkich – Techniki takie jak masaż poprzeczny, techniki rozluźniające i rozbijanie zrostów pomagają zmniejszyć napięcie ITB oraz otaczających struktur, takich jak m. naprężacz powięzi szerokiej, m. pośladkowy wielki i m. czworogłowy.
3. Terapia punktów spustowych (trigger points) – W obrębie m. pośladkowego średniego i naprężacza powięzi szerokiej często występują bolesne punkty spustowe. Ich dezaktywacja (np. przez ucisk, suche igłowanie lub masaż punktowy) może znacznie zredukować objawy.
4. Rolowanie – Samodzielna terapia z użyciem wałka piankowego pomaga w redukcji napięcia ITB oraz zwiększa przepływ krwi i elastyczność. Ważne jest rolowanie całej bocznej taśmy mięśniowej uda, nie tylko samego pasma.
5. Stretching (rozciąganie) – Regularne i kontrolowane rozciąganie ITB, m. pośladkowych oraz zginaczy stawu biodrowego wspiera proces gojenia i poprawia elastyczność. Stretching powinien być łączony z technikami oddechowymi.
6. Wzmacnianie – Szczególne znaczenie ma wzmacnianie m. pośladkowego średniego oraz m. przywodzicieli uda w celu korekcji stabilizacji miednicy i osi kolana.

Interwencje medyczne:

• Wstrzyknięcie kortykosteroidów (rzadziej stosowane),
• W bardzo opornych przypadkach: leczenie operacyjne (np. uwolnienie ITB).

Prewencja

• Regularne rozciąganie ITB, mięśni ud, łydki i pośladka,
• Praca nad stabilizacją miednicy i wzmocnieniem mięśni pośladkowych,
• Unikanie gwałtownych zmian objętości treningowej,
• Korekcja biomechanicznych nieprawidłowości (np. wkładki ortopedyczne).

Zespół pasma biodrowo – piszczelowego (ITBS) jest jedną z najczęstszych przyczyn bólu kolana u osób aktywnych fizycznie, zwłaszcza biegaczy, triathlonistów oraz kolarzy. Choć dolegliwość ta może przybierać przewlekły i uporczywy charakter, to w przeważającej liczbie przypadków dobrze reaguje na odpowiednio dobrane leczenie zachowawcze. Kluczowym aspektem skutecznej rehabilitacji jest możliwie wczesne rozpoznanie zespołu ITBS, czasowe ograniczenie aktywności fizycznej prowokującej ból oraz wdrożenie kompleksowej fizjoterapii ukierunkowanej na przywrócenie równowagi mięśniowej, elastyczności tkanek oraz korekcję nieprawidłowości biomechanicznych. Dodatkowo niezbędne jest zidentyfikowanie i modyfikacja czynników ryzyka, takich jak nieprawidłowa technika biegu, przeciążenia treningowe czy zaburzenia osi kończyny dolnej, co znacząco zmniejsza prawdopodobieństwo nawrotów i pozwala na bezpieczny powrót do pełnej aktywności.