Kciuk narciarza – uszkodzenie więzadła pobocznego łokciowego kciuka

Kciuk narciarza („skier’s thumb”) to potoczne określenie uszkodzenia więzadła pobocznego łokciowego kciuka (ang. ulnar collateral ligament injury, UCL), stawu śródręczno-paliczkowego kciuka (MCP). W przeszłości dolegliwość ta nosiła nazwę „kciuka gajowego” (gamekeeper’s thumb). Termin „kciuk narciarza” został wprowadzony, gdy uprawianie narciarstwa stało się najczęstszą przyczyną tego uszkodzenia.

Najczęstszy mechanizm uszkodzenia polega na nagłym i silnym odwiedzeniu kciuka w kierunku bocznym, najczęściej przy równoczesnym przeproście w stawie śródręczno-paliczkowym. Do takiej sytuacji dochodzi najczęściej podczas upadku na wyciągniętą rękę, kiedy kijek narciarski — trzymany w dłoni — działa jak dźwignia, wymuszając ekstremalny ruch kciuka w kierunku koślawym. W wyniku tego dochodzi do nadmiernego rozciągnięcia, a niekiedy całkowitego zerwania więzadła pobocznego łokciowego, które odpowiada za stabilność stawu MCP od strony przyśrodkowej. W cięższych przypadkach oderwaniu może ulec także niewielki fragment kostny w miejscu przyczepu więzadła.

Charakterystyczne dla tego typu urazu są: nagły ból po wewnętrznej stronie kciuka, obrzęk, trudności w chwytaniu przedmiotów oraz uczucie niestabilności stawu. Nieleczone lub źle leczone uszkodzenie może prowadzić do przewlekłej niestabilności, utraty siły chwytu oraz ograniczenia sprawności całej dłoni.

Anatomia więzadła pobocznego łokciowego kciuka

Więzadło poboczne łokciowe zlokalizowane jest po przyśrodkowej stronie stawu śródręczno-paliczkowego kciuka. Odpowiada za stabilizację stawu podczas chwytu i ścisku. Jest istotne nie tylko w codziennym funkcjonowaniu dłoni, ale również przy wykonywaniu precyzyjnych czynności. W przypadku całkowitego zerwania, może dojść do powstania tzw. „palca Gamekeepera” – deformacji wynikającej z niestabilności stawu, prowadzącej do upośledzenia funkcji chwytnej kciuka.

Leczenie – zachowawcze i operacyjne

Wybór metody leczenia zależy od stopnia uszkodzenia. W przypadku naciągnięcia lub częściowego naderwania więzadła stosuje się leczenie zachowawcze, natomiast przy całkowitym zerwaniu – zwłaszcza jeśli towarzyszy mu przemieszczenie fragmentu kostnego lub niestabilność stawu – wskazane jest leczenie operacyjne.

Leczenie zachowawcze i rola fizjoterapii

Podstawowym celem leczenia zachowawczego jest przywrócenie stabilności stawu, eliminacja bólu i odzyskanie pełnej funkcji kciuka. Początkowo stosuje się unieruchomienie (np. orteza lub szyna) na okres 3–6 tygodni, aby umożliwić gojenie więzadła. Następnie rozpoczyna się proces fizjoterapii, który odgrywa kluczową rolę w pełnym powrocie do sprawności.

Fizjoterapia skupia się na kilku aspektach: poprawie ruchomości stawu, odbudowie siły mięśni kciuka i dłoni, treningu stabilizacji dynamicznej oraz reedukacji chwytu. Terapeuci manualni mogą pracować nad mobilizacją tkanek miękkich i przywróceniem ślizgu stawowego. Równocześnie prowadzi się ćwiczenia wzmacniające mięśnie odpowiedzialne za przywodzenie i opozycję kciuka oraz mięśnie międzykostne i kłębu.

Istotne są również techniki poprawiające propriocepcję i koordynację ręki, co ma na celu zapobieganie ponownym urazom. W późniejszych etapach fizjoterapia może obejmować trening funkcjonalny – przywracający pacjentowi umiejętność wykonywania codziennych czynności oraz ewentualnych czynności zawodowych lub sportowych. Ważnym celem jest również zapobieganie kompensacjom ruchowym oraz utrwaleniu nieprawidłowych wzorców chwytu.

Leczenie operacyjne

W przypadku całkowitego zerwania więzadła, często konieczna jest operacja polegająca na jego zeszyciu lub rekonstrukcji – niekiedy z użyciem przeszczepu (np. ze ścięgna mięśnia dłoniowego długiego). Po zabiegu również stosuje się okresowe unieruchomienie, a następnie prowadzi się rehabilitację, której cele i przebieg są podobne jak w leczeniu zachowawczym, choć dostosowane do specyfiki gojenia tkanek pooperacyjnych.

Podsumowanie

Kciuk narciarza to uraz, który – choć często bagatelizowany – może prowadzić do poważnych konsekwencji funkcjonalnych. Kluczowe znaczenie ma wczesna diagnoza oraz odpowiednio dobrane leczenie. W przypadku łagodniejszych urazów skuteczną metodą jest leczenie zachowawcze wspierane fizjoterapią, natomiast cięższe przypadki wymagają interwencji chirurgicznej. W obu sytuacjach rola fizjoterapeuty jest nieoceniona – to dzięki niej pacjent ma szansę wrócić do pełnej sprawności i uniknąć przewlekłych dolegliwości.