Łokieć tenisisty – entezopatia nadkłykcia bocznego kości ramiennej

Łokieć tenisisty, choć nazwa może sugerować, że dotyka wyłącznie sportowców uprawiających tenis, jest schorzeniem powszechnie występującym w różnych grupach zawodowych i wiekowych. Fachowa nazwa tej jednostki chorobowej to entezopatia nadkłykcia bocznego kości ramiennej lub epicondylitis lateralis humeri. Mimo że najczęściej występuje u osób w wieku 30–50 lat, może pojawić się również u młodszych lub starszych pacjentów, szczególnie tych wykonujących powtarzalne ruchy ręką lub nadgarstkiem.

Łokieć tenisisty to jednostka chorobowa zakwalifikowana jako tendinopatia przeciążeniowa, czyli stan degeneracyjny ścięgien, powstały na skutek przewlekłych mikrourazów. Najczęściej zmiany dotyczą ścięgna mięśnia prostownika promieniowego krótkiego nadgarstka (Extensor Carpi Radialis Brevis – ECRB), którego włókna przyczepiają się do nadkłykcia bocznego kości ramiennej, znajdującego się po bocznej stronie stawu łokciowego. Ten właśnie punkt jest zazwyczaj najbardziej bolesny podczas badania palpacyjnego i testów klinicznych.

Warto podkreślić, że w przeszłości schorzenie to błędnie klasyfikowano jako „zapalenie” ścięgna (łac. tendinitis), jednak nowoczesne badania histopatologiczne nie wykazują obecności klasycznych markerów stanu zapalnego (takich jak naciek komórek zapalnych). Zamiast tego stwierdza się:

• Zaburzenia struktury kolagenu (zwłaszcza typu I, który odpowiada za wytrzymałość ścięgna),
• Fragmentację włókien kolagenowych,
• Przerost naczyń krwionośnych (neowaskularyzacja),
• Obecność substancji neuroprzekaźnikowych, takich jak substancja P, które mogą być odpowiedzialne za odczuwanie bólu.

W efekcie mamy do czynienia z tendinozą lub tendinopatią degeneracyjną, czyli procesem przewlekłym, w którym nie występuje aktywny stan zapalny, lecz dochodzi do zaniku zdolności regeneracyjnych ścięgna. Proces ten rozwija się stopniowo i może trwać miesiącami. Długotrwałe przeciążenia doprowadzają do utraty elastyczności i wytrzymałości ścięgna, co zwiększa ryzyko poważniejszych uszkodzeń, a nawet zerwania.

Mechanicznie rzecz ujmując, dochodzi do dysbalansu między obciążeniem a zdolnością tkanek do jego znoszenia. Innymi słowy, ścięgno jest eksploatowane ponad swoje możliwości adaptacyjne, a organizm nie nadąża z regeneracją. Im dłużej trwa ten proces, tym głębsze zmiany degeneracyjne, a powrót do zdrowia – trudniejszy.

Ten stan ma również wpływ na otaczające struktury: w wyniku bólu może dochodzić do kompensacji ruchu przez inne mięśnie, przeciążenia sąsiednich stawów (np. nadgarstka czy barku), a nawet do zmian w centralnym układzie nerwowym – bóle przewlekłe mogą prowadzić do sensytyzacji ośrodkowej, czyli zwiększonej wrażliwości układu nerwowego na bodźce bólowe, co utrudnia leczenie.

Anatomia rejonu łokcia

Nadkłykieć boczny (epicondylus lateralis) to kostna wyniosłość po zewnętrznej stronie stawu łokciowego. Jest miejscem przyczepu dla wielu mięśni prostowników nadgarstka i palców. Główne mięśnie zaangażowane w patogenezę łokcia tenisisty to:

• Mięsień prostownik promieniowy krótki nadgarstka (ECRB) – najczęściej zaangażowany w degenerację,
• Mięsień prostownik palców (Extensor Digitorum),
• Mięsień prostownik łokciowy nadgarstka (Extensor Carpi Ulnaris).

Przeciążenie tych struktur, zwłaszcza przy powtarzalnych ruchach prostowania nadgarstka i supinacji przedramienia, prowadzi do stopniowego uszkadzania tkanek.

Przyczyny

Choć nazwa sugeruje związek ze sportem, najczęstszą przyczyną łokcia tenisisty są przewlekłe przeciążenia związane z pracą zawodową lub codziennymi czynnościami. Do najczęstszych czynników ryzyka należą:

• Wykonywanie powtarzalnych ruchów nadgarstka i przedramienia (np. skręcanie, chwytanie, dźwiganie),
• Nieprawidłowa ergonomia pracy (np. praca przy komputerze z nieprawidłowym ustawieniem rąk),
• Sport (tenis, squash, badminton – szczególnie przy nieprawidłowej technice),
• Prace fizyczne (np. mechanicy, stolarze, muzycy grający na instrumentach smyczkowych lub klawiszowych).

Objawy

Głównym objawem łokcia tenisisty jest ból po zewnętrznej stronie stawu łokciowego, który może promieniować w dół przedramienia. Ból nasila się przy:

• Zaciskaniu pięści,
• Unoszeniu przedmiotów z prostym nadgarstkiem,
• Prostowaniu nadgarstka pod obciążeniem,
• Ucisku na nadkłykieć boczny.

Dodatkowo mogą występować: osłabienie siły uchwytu, uczucie sztywności stawu, a w zaawansowanych przypadkach również ból spoczynkowy. Czasem pacjenci zgłaszają trudności w codziennych czynnościach, takich jak podnoszenie kubka, otwieranie słoików czy praca na klawiaturze.

3. Ćwiczenia terapeutyczne:

To najważniejszy element leczenia. Koncentrują się na:

• wzmacnianiu mięśni prostowników nadgarstka, zwłaszcza metodą ekscentryczną (kontrolowane wydłużanie mięśnia pod obciążeniem),
• poprawie elastyczności i wydolności mięśni przedramienia,
• ćwiczeniach koordynacyjnych i propriocepcji (świadomości położenia kończyny),
• mobilizacji nerwu promieniowego (neuromobilizacja), jeśli występują objawy neurologiczne.

4. Poprawa ogólnej mechaniki kończyny górnej:

Fizjoterapeuta ocenia nie tylko staw łokciowy, ale całą kończynę – od stawu barkowego po nadgarstek. Często problem z łokciem wynika z kompensacji nieprawidłowego wzorca ruchu barku lub szyi, dlatego całościowe podejście ma tu ogromne znaczenie.

5. Terapia wspomagająca:

W niektórych przypadkach można zastosować terapię falą uderzeniową (ESWT), laser wysokoenergetyczny, ultradźwięki czy elektroterapię jako wsparcie dla terapii ruchem, choć skuteczność tych metod jest różna i powinna być oceniana indywidualnie.

Fizjoterapia łokcia tenisisty skupia się więc na przywróceniu pełnej funkcji ręki, zmniejszeniu bólu i zapobieganiu nawrotom, a nie tylko na chwilowym uśmierzeniu objawów.

Leczenie farmakologiczne i iniekcje

W leczeniu wspomagającym stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), zarówno doustnie, jak i miejscowo. W niektórych przypadkach wykonuje się iniekcje kortykosteroidowe, choć ich skuteczność długoterminowa jest kontrowersyjna. Coraz popularniejsze stają się iniekcje osocza bogatopłytkowego (PRP), które mają na celu regenerację uszkodzonych tkanek.

Leczenie operacyjne

Zabieg chirurgiczny rozważa się jedynie wtedy, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektu. Operacja polega najczęściej na:

• Odbarczeniu i oczyszczeniu przyczepu mięśni prostowników z tkanek patologicznych,
• Ewentualnym usunięciu części ścięgna ECRB i jego ponownym przyczepieniu.

Po operacji konieczna jest rehabilitacja, która trwa kilka tygodni do kilku miesięcy. Większość pacjentów wraca do pełnej sprawności, choć rekonwalescencja może być długa i wymaga cierpliwości.
Podsumowując, łokieć tenisisty to nie tylko lokalna patologia ścięgna, ale złożony problem biomechaniczny i neurofizjologiczny, który wymaga całościowego podejścia terapeutycznego – uwzględniającego zarówno leczenie miejscowe, jak i pracę z całym wzorcem ruchowym oraz układem nerwowym pacjenta.