Zwichnięcie stawu barkowo-obojczykowego

Zwichnięcie stawu barkowo-obojczykowego, znane również jako uszkodzenie stawu barkowo-obojczykowego lub potocznie jako „rozejście barkowo-obojczykowe”, to stosunkowo częsty uraz w obrębie obręczy barkowej, który najczęściej występuje w wyniku bezpośredniego upadku na bark. W literaturze medycznej można spotkać także nazwę „zwichnięcie AC” (od ang. acromioclavicular joint dislocation), która odnosi się do tego samego problemu klinicznego. To schorzenie jest szczególnie częste u osób aktywnych fizycznie, zwłaszcza sportowców uprawiających sporty kontaktowe, kolarstwo, narciarstwo czy sporty walki.

Anatomia stawu barkowo-obojczykowego

Staw barkowo-obojczykowy to mały, płaski staw utworzony przez koniec barkowy obojczyka i wyrostek barkowy łopatki. Stabilizowany jest przez torebkę stawową, więzadła barkowo-obojczykowe (górne i dolne) oraz silniejsze więzadła kruczo-obojczykowe (stożkowate i czworoboczne). Utrzymanie odpowiedniego ustawienia i funkcji stawu zależy głównie od integralności tych więzadeł. Uszkodzenie któregokolwiek z nich prowadzi do destabilizacji i może skutkować utrudnionym ruchem kończyny górnej oraz bólem.
Zwichnięcie polega na przerwaniu lub nadciągnięciu więzadeł stabilizujących staw – więzadeł barkowo-obojczykowych i/lub kruczo-obojczykowych – co prowadzi do utraty kontaktu powierzchni stawowych i przemieszczenia końca obojczyka względem łopatki.

Klasyfikacja uszkodzeń stawu barkowo-obojczykowego

W zależności od stopnia uszkodzenia struktur więzadłowych, zwichnięcie klasyfikuje się według skali Rockwooda. Klasyfikacja uszkodzeń stawu barkowo-obojczykowego według Rockwooda to powszechnie stosowany system, który pozwala określić stopień uszkodzenia w obrębie stawu AC i dobrać odpowiednie postępowanie terapeutyczne – zachowawcze lub operacyjne. Skala ta wyróżnia sześć typów zwichnięcia, uwzględniając stopień uszkodzenia więzadeł barkowo-obojczykowych i kruczo-obojczykowych oraz kierunek i wielkość przemieszczenia końca obojczyka.

Typ III – całkowite zwichnięcie stawu

• Następuje całkowite przerwanie więzadeł barkowo-obojczykowych i kruczo-obojczykowych,
• Obojczyk przemieszcza się ku górze (pozornie), co skutkuje wyraźnym wystawaniem jego końca – tzw. „objaw klawisza fortepianu”,
• Zwichnięcie typu III to punkt sporny co do leczenia – niektórzy pacjenci są leczeni zachowawczo, inni operacyjnie, zależnie od wieku, aktywności fizycznej i oczekiwań funkcjonalnych.

Typ IV – tylnie przemieszczenie obojczyka

• Obojczyk przemieszcza się ku tyłowi, w stronę mięśnia czworobocznego, co może powodować ucisk na struktury tylne (np. naczynia, nerwy),
• Wymaga interwencji chirurgicznej ze względu na ryzyko powikłań i trudności w przywróceniu stabilności.

Typ V – znaczne przemieszczenie ku górze

• Obojczyk jest przemieszczony ku górze w stopniu znacznie większym niż w typie III – ponad 100% szerokości stawu,
• Więzadła są całkowicie rozerwane, a mięśnie stabilizujące (np. naramienny, czworoboczny) mogą ulec oderwaniu,
• Typ V jest zawsze wskazaniem do leczenia operacyjnego.

Typ VI – przemieszczenie pod wyrostek kruczy lub wyrostek barkowy (najrzadszy)

• Obojczyk przemieszcza się ku dołowi, poniżej wyrostka barkowego lub kruczego łopatki,
• To bardzo rzadkie, ale poważne uszkodzenie, często związane z wielonarządowym urazem,
• Zawsze wymaga operacji – może współwystępować z uszkodzeniem nerwów, naczyń, a nawet płuca.

Znaczenie klasyfikacji Rockwooda

Ta klasyfikacja jest kluczowa nie tylko w diagnozie, ale też w planowaniu leczenia:

• Typy I i II: Leczenie zachowawcze, opierające się głównie na fizjoterapii, odpoczynku i postępowaniu przeciwbólowym,
• Typ III: Decyzja indywidualna – u pacjentów mniej aktywnych i starszych często stosuje się leczenie zachowawcze, natomiast u sportowców lub osób wymagających pełnej sprawności barku – leczenie operacyjne,
• Typy IV–VI: Zdecydowane wskazanie do leczenia chirurgicznego z późniejszą rehabilitacją.

Podsumowując, skala Rockwooda pozwala lepiej zrozumieć stopień uszkodzenia i dobrać odpowiednie postępowanie. Im wyższy typ, tym poważniejsze uszkodzenie, większe ryzyko trwałej dysfunkcji i tym częściej zachodzi potrzeba interwencji operacyjnej.

Leczenie – podejście zachowawcze i rola fizjoterapii

W przypadku mniej zaawansowanych uszkodzeń (typ I i II, czasem również III) stosuje się leczenie zachowawcze, którego kluczowym elementem jest fizjoterapia. Na początku konieczne może być unieruchomienie kończyny w temblaku przez kilka dni do tygodnia, głównie dla zmniejszenia bólu i zapalenia. Następnie rozpoczyna się proces rehabilitacyjny, którego celem jest przywrócenie funkcji barku, siły mięśniowej oraz zakresu ruchu.

Fizjoterapia w zwichnięciu stawu barkowo-obojczykowego skupia się przede wszystkim na:

• Redukcji bólu i stanu zapalnego – poprzez techniki terapii manualnej, krioterapię, elektroterapię czy kinesiotaping,
• Odtworzeniu zakresu ruchu – przy użyciu ćwiczeń mobilizujących bark i łopatkę, początkowo w odciążeniu, a następnie z oporem,
• Wzmocnieniu mięśni stabilizujących łopatkę i obręcz barkową – zwłaszcza mięśni stożka rotatorów, mięśnia czworobocznego, zębatego przedniego i mięśni grzbietu,
• Przywracaniu kontroli nerwowo-mięśniowej – ćwiczenia propriocepcji i koordynacji pomagają przywrócić prawidłową biomechanikę barku,
• Stopniowym powrocie do aktywności fizycznej – fizjoterapeuta dostosowuje program treningowy do potrzeb pacjenta, w tym sportowców, aby umożliwić bezpieczny powrót do pełnej sprawności.

Fizjoterapia w tej jednostce chorobowej odgrywa ogromną rolę, ponieważ nawet po wygojeniu tkanek może dochodzić do zaburzeń stabilizacji dynamicznej barku, kompensacji mięśniowych czy przewlekłych dolegliwości bólowych. Odpowiednio prowadzona rehabilitacja pozwala na odzyskanie funkcji barku w pełnym zakresie i minimalizuje ryzyko nawrotów.

Leczenie operacyjne

W przypadkach bardziej zaawansowanych uszkodzeń (głównie typy IV–VI według klasyfikacji Rockwooda) lub w sytuacjach, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi poprawy, rozważa się leczenie operacyjne. Operacja może być konieczna także u osób aktywnych sportowo, dla których stabilność barku i jego pełna funkcja są kluczowe.

Stosuje się różne techniki operacyjne, które mają na celu odtworzenie anatomicznego ustawienia stawu i stabilizację struktur więzadłowych. Najczęściej są to:

• Rekonstrukcje więzadeł kruczo-obojczykowych (np. za pomocą przeszczepów ścięgnistych),
• Stabilizacje za pomocą implantów (śruby, pętle, systemy TightRope),
• Artroskopowe techniki naprawcze,
• Czasem osteotomie i resekcje końca obojczyka w przypadkach przewlekłych i pourazowych zmian zwyrodnieniowych.

Po zabiegu chirurgicznym również niezbędna jest fizjoterapia, prowadzona zgodnie z zaleceniami ortopedy. Proces rehabilitacji trwa zazwyczaj kilka miesięcy i obejmuje podobne cele, jak w przypadku leczenia zachowawczego, choć wymaga ostrożniejszego i bardziej stopniowego obciążania stawu.

Podsumowanie

Zwichnięcie stawu barkowo-obojczykowego to poważne, ale zazwyczaj dobrze rokujące uszkodzenie, pod warunkiem odpowiednio prowadzonego leczenia i rehabilitacji. Kluczowe znaczenie ma właściwa diagnoza, określenie stopnia uszkodzenia oraz indywidualne podejście do pacjenta – zarówno w kontekście leczenia zachowawczego, jak i operacyjnego. Fizjoterapia odgrywa centralną rolę w procesie przywracania pełnej funkcji barku, niezależnie od wybranej ścieżki leczenia. Odpowiednio zaplanowana i konsekwentnie realizowana rehabilitacja pozwala większości pacjentów powrócić do codziennej aktywności i sportu bez trwałych ograniczeń.