Zapalenie kaletki kulszowej

Zapalenie kaletki kulszowej (łac. bursitis ischiadica, ang. ischial bursitis) to proces zapalny toczący się w kaletce maziowej, prowadzący do jej obrzęku, bolesności i ograniczenia ruchomości. Kaletka kulszowa znajduję się między ścięgnem mięśnia dwugłowego a miejscem jego przyczepu do kości w rejonie guza kulszowego – wyczuwalnej kostnej struktury na dolnej części miednicy, położonej głęboko pod mięśniem pośladkowym wielkim.

Kaletka ta działa jak „poduszka amortyzująca”, zwłaszcza podczas siedzenia czy ruchów biodra i uda. W wyniku powtarzających się mikrourazów, ucisku lub przeciążeń może dojść do stanu zapalnego tej struktury. W warunkach klinicznych niemal niemożliwe jest zróżnicowanie pomiędzy zapaleniem kaletki kulszowej, a przeciążeniem ścięgien mięśni grupy kulszowo-goleniowej, ponieważ w obu tych przypadkach dolegliwości bólowe mogą ulegać zaostrzeniu w pozycji siedzącej lub podczas sprintów. W obu przypadkach może pojawić się lokalna tkliwość oraz ból w czasie skurczu mięśnia.

W przebiegu zapalenia:

• Dochodzi do zwiększenia ilości płynu maziowego wewnątrz kaletki,
• Ściany kaletki mogą ulec pogrubieniu,
• Rozwija się obrzęk i stan zapalny tkanek otaczających,
• W efekcie powstaje ból, często promieniujący, nasilający się w określonych pozycjach ciała.

Przyczyny zapalenia kaletki kulszowej

Zapalenie kaletki kulszowej to schorzenie o wieloczynnikowej etiologii, które może rozwinąć się zarówno w wyniku urazów mechanicznych, przeciążeń, jak i chorób ogólnoustrojowych. Kluczowym czynnikiem ryzyka jest przewlekły ucisk lub podrażnienie kaletki znajdującej się w okolicy guza kulszowego – struktury kostnej dolnej części miednicy. W praktyce klinicznej można wyróżnić kilka głównych grup przyczyn.

1. Przeciążenia wysiłkowe i sportowe
Regularne wykonywanie intensywnych ćwiczeń fizycznych bez odpowiedniej regeneracji może prowadzić do przeciążenia struktur mięśniowo-ścięgnistych w okolicy guza kulszowego. Szczególnie narażeni są biegacze długodystansowi, osoby trenujące crossfit, wspinaczkę, sporty siłowe, a także kolarze. Powtarzające się naprężenia w obrębie mięśni kulszowo-goleniowych i pośladkowych mogą wywoływać ciągłe drażnienie kaletki.

4. Nieprawidłowa biomechanika ciała i wady postawy

Zaburzenia osi kończyn dolnych, skrócenie jednej nogi, asymetria miednicy, hiperlordoza lędźwiowa czy koślawienie kolan – wszystkie te czynniki wpływają na sposób przenoszenia obciążeń przez miednicę. Nieprawidłowa biomechanika może prowadzić do jednostronnego lub nierównomiernego ucisku kaletki kulszowej, sprzyjając jej podrażnieniu i rozwojowi zapalenia.

5. Choroby reumatyczne i układowe

U osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS), dną moczanową, zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa (ZZSK) czy toczniem rumieniowatym układowym może dojść do wtórnego zapalenia kaletki na tle choroby podstawowej. W takich przypadkach stan zapalny ma charakter przewlekły i wymaga leczenia zarówno objawowego, jak i przyczynowego.

6. Infekcje i czynniki zakaźne

Rzadszą, ale możliwą przyczyną jest infekcyjne zapalenie kaletki (tzw. bursitis infectiosa), spowodowane najczęściej przez bakterie, np. Staphylococcus aureus. Zakażenie może szerzyć się drogą krwiopochodną lub poprzez bezpośrednią penetrację (np. przez ranę lub otarcie skóry w okolicy guza kulszowego). Taka postać wymaga szybkiej interwencji lekarskiej i często leczenia antybiotykami.

7. Zmiany zwyrodnieniowe i wiek

Wraz z wiekiem dochodzi do stopniowego osłabienia i zużycia tkanek miękkich, w tym kaletek maziowych. U osób starszych, zwłaszcza z ograniczoną aktywnością fizyczną lub chorobami układu ruchu, może dojść do samoistnego zapalenia kaletki na tle zwyrodnieniowym. Czasem towarzyszy temu również osłabienie siły mięśniowej i zaburzenia równowagi mięśniowo-powięziowej w obrębie miednicy.

Warto podkreślić, że zapalenie kaletki kulszowej może być schorzeniem jednorazowym, ale często ma charakter nawracający, szczególnie jeśli nie zostaną wyeliminowane przyczyny pierwotne, takie jak błędy posturalne, złe nawyki ruchowe czy brak odpowiedniej profilaktyki i rehabilitacji. Dlatego skuteczne leczenie powinno obejmować nie tylko farmakoterapię, ale także dokładną analizę stylu życia pacjenta oraz pracę nad poprawą biomechaniki i ergonomii codziennych czynności.

Uciążliwość tej dolegliwości polega na tym, że dotyka ona codziennych aktywności, jak siedzenie przy biurku, jazda samochodem, dłuższe przebywanie w jednej pozycji czy nawet spacer.

Diagnostyka

• Wywiad kliniczny i badanie fizykalne – ocena bolesności w określonych punktach anatomicznych,
• Badania obrazowe:
  USG – pozwala zobaczyć powiększenie kaletki i obecność płynu zapalnego,
  MRI (rezonans magnetyczny) – w razie wątpliwości diagnostycznych lub podejrzenia innych patologii (np. uszkodzeń mięśni, guza, zapalenia kości),
  RTG – pomocne przy podejrzeniu zmian zwyrodnieniowych lub pourazowych.

Leczenie zachowawcze – fizjoterapia

Rehabilitacja odgrywa kluczową rolę w leczeniu zapalenia kaletki kulszowej, ponieważ nie tylko łagodzi objawy bólowe, ale przede wszystkim eliminuje biomechaniczne przyczyny przeciążenia tej struktury. Odpowiednio zaplanowany program fizjoterapeutyczny pozwala nie tylko na skuteczne wygaszenie stanu zapalnego, ale także na odbudowę sprawności funkcjonalnej i zapobieganie nawrotom.

Proces rehabilitacji powinien rozpocząć się jak najszybciej po opanowaniu ostrej fazy bólu. Początkowo koncentruje się on na odciążeniu zajętej okolicy oraz rozluźnieniu tkanek miękkich. W tym celu stosuje się techniki terapii manualnej, takie jak rozluźnianie mięśni pośladkowych, mobilizacje powięziowe czy delikatne manipulacje w obrębie stawu biodrowego i krzyżowo-biodrowego. Szczególną uwagę poświęca się mięśniowi pośladkowemu wielkiemu oraz tylnej grupie mięśni uda, które często są nadmiernie napięte i przyczyniają się do ucisku na kaletkę.

Kolejnym etapem rehabilitacji jest stopniowe wprowadzanie ćwiczeń terapeutycznych, których celem jest poprawa elastyczności tkanek, zwiększenie zakresu ruchu oraz odbudowa stabilizacji miednicy i odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Rozciąganie mięśni pośladkowych, gruszkowatego oraz mięśni kulszowo-goleniowych pozwala na zmniejszenie napięcia w obrębie tylnej taśmy mięśniowej, natomiast ćwiczenia stabilizacyjne angażujące mięśnie głębokie tułowia (tzw. core) poprawiają kontrolę postawy i odciążają okolice pośladków w codziennych aktywnościach. W tym okresie ważne jest również korygowanie wzorców ruchowych – pacjent uczy się prawidłowego wstawania, siadania, chodu oraz ergonomicznego sposobu siedzenia.

W miarę ustępowania objawów i poprawy wydolności mięśniowej, rehabilitacja przechodzi w fazę zaawansowaną, której celem jest przywrócenie pełnej sprawności. Wprowadza się wówczas ćwiczenia równoważne i koordynacyjne, a także elementy treningu propriocepcji, poprawiające czucie głębokie i kontrolę ruchów. Stopniowo zwiększa się intensywność i złożoność ćwiczeń, uwzględniając indywidualne potrzeby pacjenta – np. powrót do pracy fizycznej, jazdy na rowerze czy treningów sportowych.

Integralnym uzupełnieniem rehabilitacji są zabiegi fizykalne, które działają przeciwbólowo i wspomagają regenerację tkanek. Wykorzystuje się m.in. ultradźwięki, laseroterapię, elektroterapię (np. TENS) czy krioterapię miejscową. W niektórych przypadkach pomocne może być zastosowanie kinesiotapingu, który wspiera funkcję mięśni i odciąża zajętą okolicę. Zabiegiem fizykalnym, który penetruje głęboko tkanki i działa stymulująco na regeneracje oraz redukuje stan zapalny jest laser wysokoenergetyczny.

Warto podkreślić, że rehabilitacja nie kończy się w momencie ustąpienia objawów. Kluczowe znaczenie ma edukacja pacjenta oraz wdrożenie działań profilaktycznych, takich jak ergonomiczne siedzenie, regularna aktywność fizyczna dostosowana do możliwości, a także codzienne ćwiczenia rozciągające i wzmacniające. Tylko takie całościowe podejście daje realną szansę na trwałe wyleczenie oraz zapobiega nawrotom zapalenia kaletki kulszowej w przyszłości.

Leczenie chirurgiczne – ostateczność

Zabieg chirurgiczny, polegający na usunięciu zmienionej zapalnie kaletki (tzw. bursektomia), jest rozważany jedynie w wyjątkowych przypadkach – gdy dolegliwości utrzymują się pomimo wielomiesięcznego leczenia zachowawczego, lub gdy dochodzi do powikłań (np. ropnego zapalenia kaletki). Po operacji konieczna jest rehabilitacja, aby przywrócić zakres ruchu i siłę mięśniową.