Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego (gonartroza)

Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych (gonartroza) jest jedną z najczęstszych postaci choroby zwyrodnieniowej stawów (osteoartrozy) i stanowi poważne schorzenie dotykające miliony ludzi na całym świecie. Rozwija się w wyniku stopniowego zużywania chrząstki stawowej, co prowadzi do bólu, sztywności i upośledzenia funkcji ruchowej kolana. Polega na postępującej degeneracji chrząstki stawowej pokrywającej końce kości tworzących staw kolanowy, co skutkuje zmniejszeniem jej elastyczności i zdolności do amortyzowania wstrząsów. W miarę jak chrząstka się ściera, kości zaczynają ocierać się o siebie, powodując stan zapalny, rozwój osteofitów (wyrośli kostnych), obrzęk oraz pogorszenie ruchomości stawu. Proces ten obejmuje również zmiany w strukturze kości podchrzęstnej, błony maziowej, więzadeł i mięśni wokół kolana. Choroba ta dotyczy głównie osób w średnim i podeszłym wieku, jednak coraz częściej obserwuje się jej występowanie także u osób młodszych, szczególnie prowadzących siedzący tryb życia lub wykonujących zawody wymagające długotrwałego obciążenia stawów. Ze względu na rosnącą długość życia, zmianę stylu życia oraz epidemię otyłości, gonartroza nabiera istotnego znaczenia zdrowotnego, klinicznego i społecznego. Zrozumienie mechanizmów jej powstawania, objawów oraz skutecznych metod leczenia i profilaktyki staje się kluczowe w ograniczaniu negatywnego wpływu tej choroby na jakość życia pacjentów.

Patogeneza

Proces chorobowy zaczyna się od mikroskopijnych uszkodzeń chrząstki stawowej. Z czasem dochodzi do jej ścieńczenia, rozmiękania, a następnie erozji. Chrząstka traci właściwości mechaniczne i elastyczność, co prowadzi do zwiększonego tarcia. W odpowiedzi kość podchrzęstna ulega przebudowie – powstają osteofity (wyrośla kostne), a przestrzeń stawowa się zmniejsza. Towarzyszą temu stany zapalne błony maziowej, ból, ograniczenie ruchomości i deformacje stawu.

Etiologia i czynniki ryzyka

Choroba zwyrodnieniowa może być pierwotna (idiopatyczna), gdy nie można zidentyfikować jednej, konkretnej przyczyny, lub wtórna – w wyniku urazów, wrodzonych wad budowy, chorób zapalnych stawów, otyłości czy nadmiernego obciążenia stawu.

Główne czynniki ryzyka:

• Wiek (ryzyko rośnie wraz z wiekiem),
• Płeć żeńska (szczególnie po menopauzie),
• Nadwaga i otyłość,
• Przeciążenia zawodowe i sportowe,
• Przebyte urazy stawu kolanowego,
• Wady postawy i osi kończyn dolnych (np. koślawość, szpotawość),
• Predyspozycje genetyczne.

Objawy kliniczne

• Ból stawu kolanowego, nasilający się przy wysiłku i zmniejszający w spoczynku,
• Sztywność poranna (trwająca zazwyczaj <30 minut),
• Ograniczenie zakresu ruchomości stawu,
• Trzeszczenia w stawie podczas ruchu,
• Obrzęk i ocieplenie stawu (rzadziej),
• Deformacje (np. kolano szpotawe lub koślawe),
• Zanik mięśni uda wskutek braku aktywności.

Diagnostyka

Rozpoznanie opiera się na:

• Wywiadzie i badaniu fizykalnym,
• Badaniach obrazowych:
  rentgenografia (RTG): ujawnia zwężenie szpary stawowej, osteofity, sklerotyzację kości podchrzęstnej,
  rezonans magnetyczny (MRI): ocena chrząstki, łąkotek i tkanek miękkich,
  ultrasonografia (USG): wykrywanie wysięków, zgrubień błony maziowej.
• Badaniach laboratoryjnych (gdy podejrzewa się chorobę zapalną).

Profilaktyka

• Utrzymywanie prawidłowej masy ciała,
• Unikanie przeciążeń stawów,
• Regularna aktywność fizyczna (np. pływanie, jazda na rowerze),
• Wczesne leczenie urazów kolana,
• Ergonomia pracy i odpowiednie obuwie.

Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych (gonartroza) jest przewlekłym, postępującym schorzeniem układu ruchu, charakteryzującym się degeneracją chrząstki stawowej oraz zmianami w strukturach okołostawowych. Patomechanizm choroby obejmuje ścieńczenie i rozpad chrząstki szklistej, zwiększone tarcie powierzchni stawowych, przebudowę kości podchrzęstnej, powstawanie osteofitów oraz zapalenie błony maziowej. Proces ten prowadzi do bólu, ograniczenia ruchomości i deformacji stawu. Etiologia gonartrozy może być pierwotna (idiopatyczna) lub wtórna – związana z urazami, wadami wrodzonymi, chorobami zapalnymi stawów czy przeciążeniem stawu. Do najważniejszych czynników ryzyka należą: wiek, płeć żeńska, otyłość, nieprawidłowa biomechanika kończyny dolnej, siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej, a także przebyte kontuzje kolana. Leczenie zachowawcze obejmuje przede wszystkim rehabilitację – w tym ćwiczenia poprawiające siłę mięśniową, zakres ruchu i stabilność stawu – oraz działania farmakologiczne. W zaawansowanych stanach rozważa się leczenie operacyjne. W ramach leczenia zachowawczego z powodzeniem wykorzystuje się terapię manualną, która może przyczynić się do poprawy zakresu ruchu, redukcji bólu i poprawy funkcji stawu. Kluczowe jest również wczesne rozpoznanie i modyfikacja stylu życia pacjenta, w tym redukcja masy ciała i unikanie przeciążeń. Dzięki zastosowaniu kompleksowego leczenia możliwe jest spowolnienie postępu choroby, zmniejszenie dolegliwości bólowych i poprawa jakości życia pacjentów.