Ganglion – torbiel galaretowata

Ganglion, czyli torbiel galaretowata, to łagodna zmiana pojawiająca się najczęściej w okolicy stawów i pochewek ścięgnistych, stanowiąca uwypuklenie cienkiej warstwy tkanki łącznej, która często pozostaje w łączności z jamą stawową. Może przyjmować postać jednej lub wielu przestrzeni cystowych wypełnionych gęstym, lepkim płynem zawierającym kwas hialuronowy, mucynę, glukozaminę, a także globuliny i albuminy. Najczęściej lokalizuje się w okolicach nadgarstka – zarówno po stronie grzbietowej, jak i dłoniowej – ze szczególnym uwzględnieniem przestrzeni pomiędzy kośćmi łódeczkowatą a księżycowatą. Zmiana może również występować wewnątrz torebki stawowej, a nawet w obrębie tkanki kostnej.

Ganglion częściej pojawia się u kobiet i może rozwinąć się zarówno nagle, jak i stopniowo. Przypuszczalnie jego powstawanie związane jest z wcześniejszymi mikrourazami więzadeł, przewlekłymi przeciążeniami, niestabilnością stawu lub zmianami zwyrodnieniowymi. Objawia się zazwyczaj jako bolesny, elastyczny obrzęk, który może ulegać powiększeniu. Pacjenci skarżą się na okresowy ból, ograniczenie zakresu ruchu w stawie oraz dyskomfort przy palpacji. Ból nasila się szczególnie przy maksymalnym zgięciu i wyproście nadgarstka, a torbiel grzbietowa może być lepiej widoczna przy jego zgięciu.

Przyczyny powstawania

Przyczyna tworzenia się ganglionów nie została do końca wyjaśniona. Uważa się, że ich rozwój może być wynikiem przewlekłych mikrourazów, przeciążeń mechanicznych, niestabilności stawu, a także zmian zwyrodnieniowych w obrębie stawów i ścięgien. Wśród czynników ryzyka wymienia się powtarzalne ruchy (np. u osób pracujących przy komputerze, grających na instrumentach czy uprawiających sport), urazy w obrębie kończyn oraz osłabienie struktur łącznotkankowych. Gangliony częściej występują u kobiet i osób młodych.

Leczenie – zachowawcze z naciskiem na fizjoterapię

W wielu przypadkach leczenie ganglionów rozpoczyna się od postępowania zachowawczego, w którym istotną rolę odgrywa fizjoterapia. Jej celem jest zmniejszenie dolegliwości bólowych, poprawa funkcji zajętego stawu oraz zapobieganie nawrotom. Fizjoterapia w tej jednostce chorobowej skupia się na odciążeniu zajętej okolicy poprzez edukację pacjenta, modyfikację aktywności oraz zastosowanie indywidualnie dobranego zaopatrzenia ortopedycznego (np. ortez stabilizujących nadgarstek).
Stosuje się również techniki manualne w celu poprawy ruchomości stawu i normalizacji napięcia mięśniowego, jak również ćwiczenia wzmacniające mięśnie stabilizujące staw oraz poprawiające koordynację. Ważnym aspektem terapii jest praca nad biomechaniką całego łańcucha kinematycznego – np. w przypadku ganglionu nadgarstka bierze się pod uwagę również funkcję łokcia i barku. Wskazane mogą być także zabiegi fizykalne, takie jak laseroterapia wysokoenergetyczna, ultradźwięki czy elektroterapia, które wspomagają resorpcję płynu i działają przeciwbólowo. Celem fizjoterapii jest również zapobieganie nawrotom poprzez wzmacnianie struktur mięśniowo-ścięgnistych i edukację dotyczącą ergonomii pracy i życia codziennego.

Leczenie operacyjne

Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, ganglion nawraca lub powoduje znaczne dolegliwości bólowe i ograniczenie funkcji, rozważa się leczenie operacyjne. Zabieg polega na chirurgicznym usunięciu torbieli wraz z przylegającą pochewką ścięgna lub fragmentem torebki stawowej. Operacja jest skuteczna, choć wiąże się z pewnym ryzykiem nawrotów, bliznowacenia lub uszkodzenia struktur sąsiednich. W niektórych przypadkach, przed operacją, wykonuje się również punkcję ganglionu (aspirację zawartości) – jednak ta metoda wiąże się z wysokim odsetkiem nawrotów.

Współpraca pacjenta z fizjoterapeutą, oparta na regularności ćwiczeń i świadomym podejściu do profilaktyki, znacząco zwiększa szanse na trwały efekt terapeutyczny. W sytuacjach, gdy zmiana jest duża, nawracająca, nie odpowiada na leczenie zachowawcze lub znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie, konieczne może być leczenie chirurgiczne. Operacyjne usunięcie ganglionu pozwala na definitywne pozbycie się zmiany, choć nie daje całkowitej gwarancji braku nawrotu. Warto jednak podkreślić, że także po zabiegu chirurgicznym niezbędna jest odpowiednia rehabilitacja, która przyspiesza powrót do pełnej sprawności, zapobiega powikłaniom i minimalizuje ryzyko ponownego powstania torbieli.

Ostateczny wybór metody leczenia powinien być zawsze poprzedzony dokładną diagnostyką i oceną indywidualnych potrzeb pacjenta. Współpraca lekarza, fizjoterapeuty i pacjenta pozwala na opracowanie optymalnej strategii terapeutycznej – zarówno pod względem krótkoterminowej ulgi, jak i długoterminowego powrotu do pełnej aktywności. Właściwie prowadzona terapia ganglionu, niezależnie od wybranej formy leczenia, może przynieść bardzo dobre efekty funkcjonalne i poprawić jakość życia osób zmagających się z tym problemem.