Rehabilitacja bólów głowy i migren

Bóle głowy – rodzaje, objawy, przyczyny i leczenie fizjoterapeutyczne z wykorzystaniem terapii manualnej

Bóle głowy (łac. cephalgia) są jedną z najczęściej występujących dolegliwości neurologicznych. Szacuje się, że ponad 90% ludzi przynajmniej raz w życiu doświadcza bólu głowy, a około 50% ma do czynienia z jego nawracającą postacią. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje przewlekłe bóle głowy – szczególnie migreny – za jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności na świecie. Bóle głowy mogą mieć charakter sporadyczny lub przewlekły, łagodny lub intensywny, a ich przyczyny bywają zróżnicowane – od niewinnego napięcia mięśniowego po poważne zaburzenia neurologiczne. Coraz większe znaczenie w leczeniu bólów głowy przypisuje się fizjoterapii, a zwłaszcza terapii manualnej, która stanowi skuteczną alternatywę lub uzupełnienie leczenia farmakologicznego.

Rodzaje bólów głowy

Międzynarodowa Klasyfikacja Bólów Głowy (ICHD-3) wyróżnia ponad 200 rodzajów bólów głowy, ale w praktyce klinicznej najczęściej spotyka się kilka głównych typów:

Bóle głowy pierwotne

Nie są objawem innej choroby – ich istotą jest sam ból. Wśród pierwotnych bólów głowy wyróżnia się:

1. Napięciowy ból głowy (Tension Type Headache, TTH)

• Charakterystyka: Uciskowy, obustronny ból o łagodnym do umiarkowanego nasileniu,
• Lokalizacja: Czoło, potylica, skronie,
• Czas trwania: Od kilkudziesięciu minut do kilku dni,
• Częstość: Najczęstszy typ bólu głowy,
• Objawy towarzyszące: Rzadko występują nudności czy nadwrażliwość na światło,
• Przyczyny: Stres, napięcie mięśni szyi i barków, zła postawa, przemęczenie.

2. Migrena

• Charakterystyka: Pulsujący, jednostronny ból o średnim do dużego nasileniu,
• Objawy towarzyszące: Nudności, wymioty, światłowstręt, fonofobia, aura (np. zaburzenia widzenia),
• Czas trwania: Od 4 do 72 godzin,
• Częstość: Częściej u kobiet, predyspozycje genetyczne,
• Przyczyny: Czynniki hormonalne, stres, pokarmy, zmiany pogody.

3. Klasterowy ból głowy (Cluster Headache)

• Charakterystyka: Bardzo silny, jednostronny ból, często w okolicy oczodołu,
• Objawy towarzyszące: Łzawienie, przekrwienie spojówek, zatkanie nosa po jednej stronie,
• Czas trwania: 15 minut do 3 godzin, często występuje seriami (klastrami),
• Częstość: Rzadszy, ale bardzo intensywny.

4. Ból głowy pochodzenia szyjnego (Cervicogenic Headache)

• Charakterystyka: Jednostronny ból głowy, często rozpoczynający się w szyi lub potylicy i promieniujący do oka lub skroni,
• Objawy towarzyszące: Ograniczenie ruchomości szyi, sztywność, uczucie „ciągnięcia”,
• Przyczyny: Dysfunkcje stawów szyjnych, napięcie mięśni podpotylicznych, urazy.

5. Inne pierwotne bóle głowy związane np. z kaszlem, orgazmem, snem lub wysiłkiem.

Bóle głowy wtórne

Wywołane konkretną patologią – wymagają diagnostyki przyczynowej.

• Infekcje (np. zapalenie zatok, opon mózgowo-rdzeniowych),
• Krwawienia wewnątrzczaszkowe (krwotok podpajęczynówkowy),
• Guzy mózgu,
• Choroby naczyniowe (np. udar, zakrzepica żylna),
• Nadciśnienie,
• Jaskra,
• Zatrucia (CO, alkohol metylowy),
• Leki i ich odstawienie.

Bóle głowy neuralgiczne i inne

• Neuralgia nerwu trójdzielnego,
• Neuralgia potyliczna,
• Neuropatie czaszkowe.

Przyczyny bólów głowy

Przyczyny bólów głowy mogą być różnorodne i zależą od ich rodzaju. Do najczęstszych należą:

• Napięcie mięśniowe – szczególnie w obrębie karku, szyi i barków,
• Zaburzenia postawy – długotrwałe siedzenie w nieprawidłowej pozycji (np. przed komputerem),
• Stres i przemęczenie – psychofizyczne przeciążenie organizmu,
• Zaburzenia funkcjonalne kręgosłupa szyjnego – dysfunkcje stawów, ograniczona ruchomość,
• Zmiany hormonalne – np. w trakcie menstruacji lub menopauzy,
• Czynniki środowiskowe – hałas, światło, niewyspanie, nieprawidłowa dieta.

Techniki stosowane w terapii manualnej przy leczeniu bólów głowy i migren:

• Mobilizacje i manipulacje stawowe – przywracają prawidłowy zakres ruchu w stawach szyi i górnego odcinka kręgosłupa,
• Techniki mięśniowo–powięziowe – redukują napięcie mięśniowe i poprawiają elastyczność i ruchomość tkanki powięziowej. Rozluźnienie tych struktur wpływa na uwolnienie m. in. nerwów czaszkowych,
• Praca na punktach spustowych (trigger points) – zmniejszają lokalny ból i uczucie promieniowania,
• Neuromobilizacje – poprawiają przesuwalność struktur nerwowych, np. nerwu potylicznego większego,
• Trakcje i rozluźnianie struktur podpotylicznych – szczególnie ważne w bólach szyjnopochodnych.

Korzyści terapii manualnej:

• Szybka ulga w bólu,
• Zmniejszenie częstotliwości i intensywności napadów bólowych,
• Poprawa funkcji ruchowych szyi i głowy,
• Długofalowa poprawa jakości życia pacjenta.

Rola pacjenta – autoterapia i profilaktyka

Fizjoterapeuci uczą także technik autoterapii i profilaktyki, co ma ogromne znaczenie w zapobieganiu nawrotom dolegliwości:

• Ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie szyi i barków,
• Techniki oddechowe i relaksacyjne,
• Korekcja postawy podczas pracy i odpoczynku,
• Odpowiednia ilość snu i nawodnienie organizmu.

Diagnostyka bólów głowy

1. Wywiad lekarski

Podstawą skutecznej diagnozy jest szczegółowy wywiad. Kluczowe pytania:

• Kiedy ból się pojawił po raz pierwszy?
• Gdzie jest zlokalizowany?
• Jaki ma charakter (pulsujący, uciskowy, kłujący)?
• Jakie są objawy towarzyszące (np. nudności, światłowstręt, zawroty głowy)?
• Jak długo trwa?
• Czy są czynniki wyzwalające lub łagodzące?

2. Badanie neurologiczne

Umożliwia wykrycie objawów sugerujących wtórne przyczyny bólu głowy (np. ogniskowe deficyty neurologiczne, objawy oponowe).

3. Badania dodatkowe (jeśli wskazane):

• Rezonans magnetyczny (MRI) mózgu – w celu wykluczenia guzów, malformacji naczyniowych,
• Tomografia komputerowa (CT) – szybka ocena w przypadku nagłego lub pourazowego bólu głowy,
• Angiografia CT/MR – podejrzenie tętniaka, zakrzepicy zatok żylnych,
• Punkcja lędźwiowa – przy podejrzeniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub krwotoku podpajęczynówkowego,
• EEG – przy współistniejących zaburzeniach świadomości.

Czerwone flagi – alarmujące objawy:

• Nagły, „najgorszy w życiu” ból głowy,
• Ból głowy po urazie głowy,
• Ból głowy z gorączką, sztywnością karku,
• Nowy ból głowy po 50. roku życia,
• Narastający ból głowy o nietypowym przebiegu,
• Ból z towarzyszącymi objawami neurologicznymi.

Bóle głowy to powszechna, ale złożona dolegliwość, której leczenie wymaga indywidualnego podejścia. W przypadkach, gdy przyczyną jest napięcie mięśniowe, zaburzenie ruchomości powięzi, nieprawidłowa postawa lub dysfunkcje odcinka szyjnego kręgosłupa, fizjoterapia z terapią manualną na czele okazuje się wyjątkowo skuteczna. Dzięki niej możliwe jest nie tylko złagodzenie objawów, ale i trwałe usunięcie przyczyny dolegliwości.