Rehabilitacja stawów skroniowo-żuchwowych i bruksizmu

1. Bruksizm (zgrzytanie zębami) – nawykowe, nieświadome zaciskanie i zgrzytanie zębami, często związane ze stresem, które może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Choroba ta nie tylko wpływa na stan uzębienia, powodując ścieranie szkliwa, pękanie zębów i nadwrażliwość, ale także oddziałuje na cały układ mięśniowy i nerwowy twarzy. Nieleczony bruksizm może skutkować chronicznym bólem głowy, napięciem mięśni żwaczy oraz zaburzeniami pracy stawu skroniowo-żuchwowego. Wiele osób cierpiących na tę dolegliwość nie jest świadomych problemu, ponieważ objawy często nasilają się nocą, co utrudnia ich wczesne wykrycie. Kluczową rolę w terapii bruksizmu odgrywa interdyscyplinarne podejście, obejmujące współpracę fizjoterapeutów, stomatologów oraz psychologów,
2. Bruksomania – jest rodzajem psychogennego nawyku – to świadome lub półświadome zaciskanie zębów, które może występować w ciągu dnia i jest bardziej związane z czynnikami behawioralnymi niż fizycznymi. Jest podobne do nawykowego obgryzania paznokci czy przygryzania warg. Osoby z bruksomanią często zaciskają zęby podczas koncentracji, stresu czy napięcia emocjonalnego, co prowadzi do przewlekłego napięcia mięśni żwaczy i może powodować ból oraz dyskomfort. W odróżnieniu od bruksizmu, który jest w dużej mierze nieświadomy i często występuje nocą, bruksomania może być kontrolowana poprzez świadome techniki relaksacyjne i zmianę nawyków. Bruksomania nie zawsze prowadzi do tak poważnych konsekwencji zdrowotnych jak bruksizm, ale może powodować przewlekłe napięcie mięśni żwaczy i prowadzić do bólu,
3. Dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego (TMJ) – objawiające się bólem, trzaskami i ograniczoną ruchomością żuchwy, często wynikające z nadmiernego napięcia mięśniowego, urazów, wad zgryzu lub przewlekłego stresu. Zaburzenia TMJ mogą prowadzić do problemów z otwieraniem i zamykaniem ust, uczucia przeskakiwania żuchwy, bólu promieniującego do ucha, a nawet zawrotów głowy. W terapii tych dolegliwości kluczowe jest podejście interdyscyplinarne, obejmujące rehabilitację manualną, ćwiczenia rozluźniające, terapię powięziową oraz, w niektórych przypadkach, korektę okluzji (zgryzu) poprzez leczenie stomatologiczne lub ortodontyczne,
4. Bóle głowy i migreny – wynikające z napięcia mięśniowego, zaburzeń stawu skroniowo-żuchwowego oraz dysfunkcji układu nerwowego. Długotrwałe przeciążenie mięśni żwaczy i mięśni skroniowych może prowadzić do przewlekłego bólu promieniującego do czoła, skroni, a nawet okolic oka i szyi. Dodatkowo nieprawidłowa biomechanika stawu skroniowo-żuchwowego może wywoływać napięciowe bóle głowy, zawroty oraz uczucie ucisku w okolicy czaszki. W terapii stosuje się techniki manualne, masaż tkanek głębokich, ćwiczenia relaksacyjne oraz terapię powięziową, aby przywrócić równowagę mięśniową i zmniejszyć dolegliwości bólowe,
5. Bóle mięśni twarzy, karku i szyi – związane z przeciążeniem układu żucia, wynikającym z nadmiernej aktywności mięśniowej, złych nawyków posturalnych oraz stresu. Przewlekłe napięcie w tych obszarach może prowadzić do bólu promieniującego, ograniczenia ruchomości, a nawet zawrotów głowy,
6. Zaburzenia po ekstrakcjach zębów (wyrwaniu zębów) i zabiegach ortodontycznych – mogą prowadzić do zmian w napięciu mięśniowym, asymetrii żuchwy oraz problemów ze stawem skroniowo-żuchwowym. Po ekstrakcji zębów pacjenci często doświadczają bólu, obrzęku i napięcia w okolicznych mięśniach, co może wpływać na prawidłową funkcję żucia. Z kolei leczenie ortodontyczne, zwłaszcza w przypadku znacznych korekt zgryzu, może powodować tymczasowe przeciążenia stawu i mięśni, prowadząc do bólu oraz ograniczonej ruchomości żuchwy. W rehabilitacji stosuje się techniki manualne, terapię powięziową oraz ćwiczenia normalizujące napięcie mięśniowe, wspierające proces adaptacji układu stomatognatycznego do nowych warunków,
7. Asymetria twarzy, zmiana rysów twarzy – mogące wynikać z problemów stomatologicznych, takich jak nieprawidłowy zgryz, przewlekłe napięcie mięśniowe czy dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego. Zaburzenia te mogą prowadzić do nierównomiernego napięcia mięśni twarzy i szyi, co z kolei wpływa na ustawienie głowy i całej sylwetki. Dodatkowo, nadmiernie rozbudowane mięśnie żwaczy, często będące skutkiem bruksizmu lub chronicznego zaciskania zębów (bruksomanii), mogą prowadzić do widocznych zmian w rysach twarzy, nadając jej bardziej kwadratowy i masywny wygląd. W terapii asymetrii twarzy i zmiany jej rysów kluczową rolę odgrywają techniki manualne, ćwiczenia mięśniowo-powięziowe oraz edukacja pacjenta.

Przyczyny bruksizmu

Bruksizm, czyli nieświadome zaciskanie i zgrzytanie zębami, ma charakter wieloczynnikowy i może wynikać z różnych przyczyn, zarówno fizjologicznych, psychologicznych, jak i neurologicznych. Do najczęstszych przyczyn bruksizmu należą:

1. Czynniki psychologiczne i emocjonalne

• Stres i napięcie emocjonalne – przewlekły stres, lęk i napięcie psychiczne są jednymi z głównych czynników wywołujących bruksizm. Organizm reaguje na stres poprzez napięcie mięśniowe, co może skutkować nieświadomym zaciskaniem zębów, zwłaszcza w nocy,
• Stany lękowe i depresyjne – osoby cierpiące na zaburzenia lękowe lub depresję często wykazują wzmożone napięcie mięśniowe, co może sprzyjać nawykowemu zaciskaniu szczęki,
• Perfekcjonizm i osobowość typu A – osoby ambitne, nadmiernie skoncentrowane na zadaniach i często doświadczające presji mogą mieć skłonność do zaciskania zębów jako nieświadomej reakcji na stres.

2. Czynniki stomatologiczne i anatomiczne

• Nieprawidłowa okluzja (zgryz) – wady zgryzu, nieprawidłowe ustawienie zębów lub brak dopasowania powierzchni zgryzowych mogą prowadzić do nadmiernego napięcia mięśni żucia,
• Wady anatomiczne stawu skroniowo-żuchwowego – dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego, asymetria żuchwy lub zaburzenia ruchomości stawu mogą powodować kompensacyjne napięcie mięśniowe i prowadzić do bruksizmu,
• Nieprawidłowo dopasowane uzupełnienia protetyczne – źle wykonane korony, mosty czy protezy mogą zaburzać funkcję żucia i wywoływać nieświadome napięcie mięśni.

3. Czynniki neurologiczne i fizjologiczne

• Nadreaktywność układu nerwowego – osoby z większą pobudliwością układu nerwowego mogą mieć skłonność do mimowolnych napięć mięśniowych, w tym mięśni żwaczy,
• Zaburzenia snu – bruksizm nocny często współwystępuje z bezdechem sennym, chrapaniem czy zaburzeniami snu REM. Zgrzytanie zębami może być reakcją organizmu na trudności z oddychaniem,
• Zaburzenia neuroprzekaźników – zmiany w poziomie dopaminy i serotoniny mogą mieć wpływ na nieświadome napięcie mięśniowe, co tłumaczy częstsze występowanie bruksizmu u osób z chorobą Parkinsona czy ADHD.

Bruksizm to złożony problem, którego przyczyny mogą być różnorodne. W diagnostyce i leczeniu ważne jest podejście interdyscyplinarne, obejmujące fizjoterapię stomatologiczną, terapię stresu, korekcję wad zgryzu oraz modyfikację stylu życia. Wczesne rozpoznanie przyczyn bruksizmu pozwala na skuteczniejszą terapię i zapobieganie dalszym konsekwencjom zdrowotnym.

Przyczyny bruksomanii

Bruksomania, czyli nawykowe, świadome zaciskanie zębów w ciągu dnia, jest najczęściej związana z czynnikami psychologicznymi i behawioralnymi. Do jej głównych przyczyn należą:

1. Stres i napięcie emocjonalne – silne emocje, takie jak złość, frustracja czy lęk, mogą powodować mimowolne zaciskanie zębów jako mechanizm odreagowania napięcia,
2. Koncentracja i skupienie – wiele osób nieświadomie zaciska zęby podczas wykonywania wymagających zadań, np. pracy przy komputerze, prowadzenia samochodu czy intensywnego myślenia,
3. Nieprawidłowe nawyki i wzorce ruchowe – niektóre osoby mają utrwalony nawyk trzymania zębów w kontakcie lub ich zaciskania w określonych sytuacjach, co z czasem prowadzi do przewlekłego napięcia mięśniowego,
4. Zaburzenia postawy i napięcia mięśniowe – nieprawidłowa pozycja głowy i szyi, zwłaszcza u osób pracujących przy biurku, może prowadzić do kompensacyjnego napięcia mięśni żucia i zaciskania zębów,
5. Nadwrażliwość układu nerwowego – osoby z nadmierną reaktywnością układu nerwowego mogą mieć większą tendencję do wzmożonego napięcia mięśniowego, w tym mięśni żwaczy,
6. Brak świadomości nawyku – wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że regularnie zaciska zęby w ciągu dnia, co prowadzi do przewlekłego przeciążenia mięśni twarzy i stawu skroniowo-żuchwowego,
7. Zaburzenia lękowe i depresyjne – osoby cierpiące na przewlekły stres, stany lękowe lub depresję mogą częściej wykazywać nawyki związane z napięciem mięśniowym, w tym bruksomanię.

W leczeniu bruksomanii kluczową rolę odgrywa terapia świadomościowa, ćwiczenia relaksacyjne, techniki manualne oraz zmiana nawyków poprzez edukację pacjenta.

Jak wygląda rehabilitacja stomatologiczna w przypadku bruksizmu i bruksomanii?

Rehabilitacja stomatologiczna w leczeniu bruksizmu i bruksomanii obejmuje kompleksowe podejście, które zawiera:

1. Terapie manualną – techniki poprawiające ruchomość stawu skroniowo-żuchwowego oraz wpływające na dysk stawowy. Terapia manualna zawiera techniki wewnątrzustne i zernatrzustne,
2. Terapia tkanek miękkich – techniki rozluźniające mięśnie oraz tkanki miękkie. Terapia odbywa się w oparciu o techniki pracy wewnątrzustnej, jak i zewnątrzustnej,
3. Ćwiczenia relaksacyjne i proprioceptywne – pomagające pacjentowi świadomie kontrolować napięcie mięśniowe,
4. Kinezyterapia – specjalistyczne ćwiczenia ruchowe poprawiające funkcję stawu skroniowo-żuchwowego oraz jego stabilizację,
5. Terapia powięziowa – techniki pracy na strukturach mięśniowych i powięziowych w celu redukcji napięcia,
6. Techniki oddechowe i relaksacyjne – mające na celu redukcję stresu, który jest jedną z głównych przyczyn bruksizmu i bruksomanii,
7. Stosowanie szyn relaksacyjnych – zalecane przez stomatologa lub ortodontę, aby chronić zęby przed nadmiernym ścieraniem,
8. Edukacja pacjenta – nauka poprawnych nawyków i technik samodzielnego rozluźniania mięśni.

1. Przemieszczenie krążka z redukcją (z trzaskiem) – jest to najczęstsza postać przemieszczenia krążka SSŻ. Krążek przemieszcza się do przodu w stosunku do głowy żuchwy, ale podczas ruchu otwierania ust wraca na swoje miejsce, czemu towarzyszy charakterystyczny trzask. Objawy mogą obejmować ból, uczucie „przeskakiwania” w stawie i czasowe blokowanie ruchów żuchwy. W miarę postępu problemu trzaski mogą stać się rzadsze, a ruchomość żuchwy może być coraz bardziej ograniczona,
2. Przemieszczenie krążka bez redukcji (zablokowanie stawu) – w tym przypadku krążek pozostaje trwale przemieszczony i nie wraca na swoje miejsce podczas ruchu żuchwy. Brak charakterystycznego trzasku, ale pacjent odczuwa ograniczenie otwierania ust (często do ok. 25-30 mm, podczas gdy norma to 40-50 mm). Może to prowadzić do chronicznego bólu stawu, trudności w żuciu oraz asymetrii ruchów żuchwy. W niektórych przypadkach organizm adaptuje się do nowej pozycji krążka, co zmniejsza ból, ale utrwala dysfunkcję stawu,
3. Przemieszczenie boczne lub przyśrodkowe krążka – rzadziej występujące typy przemieszczeń, w których krążek przesuwa się na bok lub do środka stawu. Mogą powodować asymetryczne ruchy żuchwy, trzaski, ból oraz dyskomfort w okolicach SSŻ. Często są trudniejsze do zdiagnozowania, ponieważ objawy mogą być mniej oczywiste niż w przypadku przemieszczenia przedniego,
4. Przemieszczenie tylne krążka – bardzo rzadkie schorzenie, w którym krążek przesuwa się do tyłu, za głowę żuchwy. Może powodować ograniczoną możliwość zamknięcia ust oraz uczucie „zablokowania” w pozycji otwartej. Często wiąże się z urazami lub nieprawidłowymi nawykami ruchowymi żuchwy.

Fala uderzeniowa w leczeniu bruksizmu, stawu skroniowo – żuchwowego i bólu mięśni twarzy

Zaburzenia funkcjonowania stawu skroniowo – żuchwowego (TMJ), bruksizm oraz przewlekłe bóle mięśni żucia należą do dolegliwości, z którymi pacjenci coraz częściej zgłaszają się do gabinetu fizjoterapeuty. Oprócz terapii manualnej i odpowiednio dobranych ćwiczeń leczniczych i relaksacyjnych, które stanowią główna formę terapii, można zastosować terapię falą uderzeniową jako uzupełnienie leczenia.

Jako jedyni w Krakowie dysponujemy specjalistycznym aplikatorem do terapii stawu skroniowo-żuchwowego i bruksizmu przy użyciu fali uderzeniowej. Został on zaprojektowany specjalnie do precyzyjnej pracy w obrębie twarzy i struktur czaszkowo-żuchwowych, co gwarantuje bezpieczeństwo i komfort zabiegu. Dzięki temu możemy oferować terapię na najwyższym poziomie – ukierunkowaną i maksymalnie efektywną.

Zastosowanie kliniczne

1. Leczenie dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego
   Pacjenci z dolegliwościami TMJ często skarżą się na ból podczas otwierania ust, ograniczenie ruchomości żuchwy, trzaski i przeskakiwanie stawu. Terapia falą uderzeniową może być zastosowana miejscowo w okolice stawu aby pobudzić regenerację dysku oraz rozluźnić torebkę stawową, co prowadzi do złagodzenia objawów i poprawy funkcji stawu.
2. Bruksizm (zgrzytanie zębami) i bruksomania (zaciskanie zębów)
   Bruksizm i bruksomania są zaburzeniami o podłożu psychologicznym, które prowadzą do nadmiernego napięcia mięśni twarzy i szyi. Regularna aplikacja fali uderzeniowej na punkty spustowe mięśni żucia zmniejsza napięcie mięśniowe, poprawia krążenie w mięśniach, redukuje ból i przeciwdziała mikrourazom w obrębie stawu.
3. Przewlekłe bóle twarzy
   Fala uderzeniowa bywa skuteczna w leczeniu idiopatycznych bólów twarzy, zespołów mięśniowo-powięziowych czy neuralgii. Dzięki jej działaniu przeciwbólowemu i przeciwzapalnemu możliwe jest zmniejszenie częstości i intensywności napadów bólu.

Przeciwwskazania

Terapia falą uderzeniową jest generalnie bezpieczna, ale istnieją pewne przeciwwskazania, w tym:

• Ciąża,
• Nowotwory w obrębie twarzy,
• Aktywne infekcje lub stany zapalne skóry w miejscu zabiegu,
• Obecność implantów metalowych w bezpośrednim sąsiedztwie pola zabiegowego.